ปรากฎการณ์เอลนีโญ่/ลานีญ่า เป็นเหมือนด้านตรงข้ามของกันและกัน ปรากฎการณ์ทั้งสองส่งผลต่อความหนักเบาของมลพิษ ในช่วงไพรม์ไทม์ของ PM2.5 ปีนี้คาบเกี่ยวกับวงรอบสภาวะลานีญ่า หากแนวโน้มด้านสภาวะอากาศเป็นไปตามที่หลายสำนักคาดการณ์ ลมหายใจของคนภาคเหนือในปี 2565 น่าจะปลอดโปร่งจากฝุ่นควัน
.
เมืองฝุ่นภายใต้วงรอบของลานีญ่า
.
เมื่อวันที่ 3 กุมภาพันธ์ กรมอุตุนิยมวิทยาได้เผยแพร่ประกาศเตือนฉบับที่ 1 ‘เรื่อง อากาศแปรปรวนบริเวณภาคเหนือตอนบน’ ระบุว่า คลื่นกระแสลมฝ่ายตะวันตกจะเคลื่อนเข้าปกคลุมภาคเหนือในช่วงวันที่ 4 – 6 กุมภาพันธ์ 2565 ทำให้ภาคเหนือบริเวณจังหวัดแม่ฮ่องสอน เชียงใหม่ เชียงราย ลำพูน ลำปาง พะเยา น่าน และแพร่ มีพายุฝนฟ้าคะนอง ลมกระโชกแรง และลูกเห็บตกบางพื้นที่ หลังจากนั้นอุณหภูมิจะลดลง 2-4 องศาเซลเซียสในภาคเหนือตอนบน
.
ในเอกสารการเฝ้าระวังปรากฎการณ์เอลนีโญ่/ลานีญ่าฉบับวันที่ 21 มกราคม 2565 กรมอุตุนิยมวิทยาคาดการณ์ว่า จะเกิดสภาวะลานีญ่าช่วงเดือนมีนาคม – พฤษภาคม 2565 ซึ่งในช่วงเดือนมีนาคมของทุกปีเป็นช่วงที่ลมหายใจของภาคเหนือตอนบนประสบกับภาวะมลพิษ เนื่องจากเป็นช่วงเวลาที่อากาศไม่สามารถยกตัวได้ดี ค่ามาตรฐานอากาศส่งผลเสียต่อสุขภาพ ปรากฎการณ์ลานีญ่าที่คาดว่าจะเกิดในช่วงเดือนมีนาคมเป็นลานีญ่าที่มีขนาดปานกลาง ขณะที่ปรากฎการณ์ลานีญ่าที่มีขนาดรุนแรงเกิดขึ้นครั้งหลังสุดเมื่อปี 2553-54
.
ย้อนกลับไปเมื่อเดือนพฤศจิกายน International Research Institute for Climate Society (IRI) มหาวิทยาลัยโคลัมเบีย สหรัฐอเมริกา คาดการณ์ว่า ความน่าจะเป็นที่จะเกิดปรากฏการณ์ลานีญ่าเกิน 90% ผลพยากรณ์ในวันที่ 15 พ.ย. 2564 บ่งชี้ว่า จากกำลังของลานีญาที่เร่งตัวทำให้ฝนจะมากกว่าค่าเฉลี่ยปกติ โดยช่วง ก.พ.-พ.ค. 2565 ปริมาณฝนจะเพิ่มขึ้นทุกภูมิภาคและมากกว่าค่าเฉลี่ยปกติ
.
การคาดการณ์ดังกล่าวสอดคล้องกับทาง APEC Climate Center ที่ระบุว่า ช่วง ก.พ.-เม.ย. 2565 ฝนจะมากกว่าค่าเฉลี่ยปกติ
.
ลานีญ่ากับหิมะในทะเลทราย
.
เมื่อต้นปี 2564 ได้เกิดหิมะตกในทะเลทรายซาฮาราเขตประเทศซาอุดิอาระเบีย และหิมะยังตกที่ประเทศแอลจีเรีย พร้อมกับอุณหภูมิลดต่ำลงเหลือเพียง -2 องศา ปรากฏการณ์ลานีญ่าได้ทำให้หลายประเทศทั้งในยุโรปและเอเชียต้องเผชิญกับอุณหภูมิที่ลดต่ำกว่าปกติ ไม่ว่าจะเป็นสเปน ที่เจอพายุหิมะจนอุณหภูมิแถบเทือกเขาลดติดลบ 25 องศาเซลเซียส ซึ่งหนาวที่สุดในรอบ 20 ปี ในกรุงมาดริดเจอหิมะตกหนักที่สุดในรอบ 50 ปี หรือในกรุงปักกิ่งของจีนที่อุณหภูมิติดลบ 19.6 องศาเซลเซียส ซึ่งต่ำสุดในรอบ 55 ปี
.
เมื่อเดือนมกราคม 2565 ก็เกิดปรากฏการณ์ “สโนว์นาโด” (Snownado) ที่ประเทศกรีซและตุรกี พายุหิมะที่ตกหนักและต่อเนื่องปกคลุมหนาถึง 30-40 เซนติเมตรในช่วงเวลาข้ามคืน ประชาชนในตุรกีหลายพันคนติดอยู่บนถนนนานกว่า 10 ชั่วโมง สภาพการจราจรทางบกหยุดชะงัก สนามบินอิสตันบูลต้องปิดทำการ หน่วยงานด้านภัยพิบัติและเหตุฉุกเฉินแจ้งว่าทั่วประเทศมีผู้คนประมาณ 4,600 คนติดอยู่บนท้องถนนและที่อื่นๆ และอีกหลายพันคนต้องอยู่ในที่พักชั่วคราว ความแปรปรวนของสภาวะอากาศสัมพันธ์อย่างแยกไม่ออกกับสถานการณ์ด้านฝุ่นควันของภาคเหนือและประเทศไทย
.
สายฝนในความคาดหมาย ความคาดหมายในสายฝน
.
ข้อมูลการคาดหมายปริมาณฝนของกรมอุตุนิยมวิทยาของพื้นที่ภาคเหนือตอนบนเมื่อต้นปีที่ผ่านมา ระบุว่า จะมีฝนในช่วงเดือนมกราคม – พฤษภาคม ขณะที่ข้อมูลปริมาณฝนรวมเฉลี่ยรายภาค ระหว่างวันที่ 1-30 มกราคม 2565 แสดงให้เห็นปริมาณฝนที่มากกว่าฝนในปี 2564
.
“ในปีนี้วงรอบของพายุที่พัดมาจากอินเดีย ได้หอบเอาความเย็นเดินทางผ่านบังคลาเทศ ผ่านพม่าเข้ามาในภาคเหนือ อุณหภูมิของชั้นอากาศที่อยู่สูงเย็นกว่าอากาศที่อยู่ต่ำมากจึงเกิดเป็นลูกเห็บ ภาวะนี้มักเกิดในภาคเหนือช่วงเดือนเมษายน ซึ่งเมื่อถึงช่วงปลายเดือนมีนาคม ก็จะมีการแจ้งเตือนให้ระวังพายุฤดูร้อน แต่ปีนี้ฝนมาเร็วกว่าปกติ” บรรณาธิการสถานีฝุ่นกล่าว
.
ข้อมูลการคาดการณ์จากศูนย์พยากรณ์อากาศระยะปานกลางแห่งยุโรป (ECMWF) แสดงถึงมวลฝนบริเวณภาคเหนือตอนบน คาดว่าในช่วงวันที่ 4-6 กุมภาพันธ์ จะมีฝนตกบริเวณภาคเหนือตอนบนตรงกับการคาดการณ์ของกรมอุตุนิยมวิทยา
.
ในบทความ ใช่เธอหรือเปล่า…’ลานีญ่า’ ซึ่งเผยแพร่เมื่อปี 2563 บัณรส บัวคลี่ กล่าวถึงสภาวะภูมิอากาศในฐานะที่เป็นปัจจัยที่มีผลต่อมลพิษฝุ่นควัน ประกอบด้วย 1. ทิศทางลมตามฤดูกาล ทั้งระดับบนและระดับพื้นผิว 2. ลมจากเพื่อนบ้านโดยเฉพาะจากตะวันตกที่หอบมลพิษฝุ่นควันมาถล่มแม่สาย – เชียงรายทุกปี 3. ความกดอากาศ ซึ่งความกดอากาศทั้งสูงและต่ำต่างก็มีผลต่อปัญหาฝุ่นควัน 4. ภาวะอากาศผกผันและปิดตัวหรือ inversion และ 5. ปรากฏการณ์เอลนีโญ่และลานีญ่า
.
“ซึ่งจะว่าไปปัจจัยที่กล่าวมาทั้งหมดแทบไม่ถูกนำมาพิจารณาเพื่อออกเป็นนโยบายและมาตรการด้วยซ้ำไป” บัณรสเขียนบทความชิ้นนี้เมื่อปี 2563
.
บริบทในตอนนั้น ประเทศไทยและดินแดนแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้อยู่ในช่วงท้ายของภาวะอากาศแบบเอลนิโญ่ ภาวะลานีญ่ากำลังจะมาแทนตามแบบแผนของสภาวะอากาศ
.
แนวโน้มจากปรากฎการณ์ลานีญ่าที่กำลังจะเข้ามาแทนความแล้งของเอลนิโญ่ ก็ทำให้เขาในฐานะผู้เฝ้าสังเกตปรากฎการณ์ฝุ่นควันทิ้งท้ายบทความชิ้นนั้นว่า “สถานการณ์มลพิษฝุ่นควันของภาคเหนือในฤดูแล้ง 2564 ดีขึ้นแน่นอน สถิติบอกไว้เช่นนั้น!”
.
ในปี 2565 กรมอุตุนิยมวิทยาประกาศเตือนตั้งแต่ต้นปีว่า ปีนี้ฝนจะมาก รวมถึงการคาดการณ์สภาวะอากาศจากสำนักต่างๆ ก็มีทิศทางเดียวกัน ฝนจะมากกว่าค่าเฉลี่ย และมาเร็วตั้งแต่ต้นปี ซึ่งตรงกับฤดูกาลฝุ่นควัน
.
สถานการณ์มลพิษฝุ่นควันของภาคเหนือในฤดูแล้ง 2565 จะเป็นเช่นไร สถิติยังเชื่อถือได้หรือไม่ ภายใต้ความแปรปรวนของสภาวะภูมิอากาศที่เกิดขึ้นทั่วโลกในช่วงปีที่ผ่านมา
